قمه زدن از نظر فقه اسلامی

پرسش:
آیا قمه زدن حرام است و دلیل حرمت آن چیست؟
منبع پاسخ: پایگاه حوزه1206، 1206
پاسخ:
قمه زنی نیز مثل زنجیر زنی و شبیه خوانی و... از دیر باز مورد اختلاف نظر علما و پیروان و مقلدین آنان بوده و به استفتاء و افتاء مبنی بر جواز یا عدم جواز آن می‌پرداخته‌اند. این مراسم، از نظر شرعی پایه و مبنای دینی ندارد و صرفاً روی علاقه شیعیان به ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) انجام می‌گیرد. فقها نیز آن را در صورتی که ضرری نداشته باشد مجاز می‌دانند. برخی از فقها نیز به خاطر تأثیر نامطلوب قمه زنی بر افکار دیگران و در پی داشتن وهن مذهب، آن را ممنوع دانسته‌اند. البته شرایط زمانی در این مسأله بی‌تأثیر نیست.
امام خمینی (ره) در پاسخ به استفتایی که در سالهای اول پیروزی انقلاب اسلامی در این زمینه از ایشان شده بود، فرمودند: ”در وضع موجود، قمه ‌نزنند...“ آیت الله خامنه‌ای نیز در دیدار با روحانیون در آستانه محرم (سال 1373 شمسی) در ضمن بیانات مبسوطی در خرافه زدایی از عزاداری سید الشهدا (علیه السلام) فرمودند: ”قمه زدن هم از کارهای خلاف است... این یک کار غلطی است که عده‌ای قمه را بگیرند و بر سر خود بزنند و خون بریزند... کجای این کار و حرکت، عزاداری است؟ این جعلی است. اینها چیزهایی است که از دین نیست...“ و آن را بدعت، خلاف و خرافه دانستند. و در پاسخ به نامة امام جمعه اردبیل، نوشتند: ”امروز این ضرر بسیار بزرگ و شکننده است و لذا قمه‌زدن علنی و همراه با تظاهر، حرام و ممنوع است“ علمای دیگر نیز در تأیید موضع و سخن رهبر انقلاب، آنرا موجب وهن مذهب و نا مشروع دانستند.
البته این احساس مذهبی و عواطف دینی که سبب می‌شود به عشق حسین ـ علیه السلام ـ چنین کارهایی کنند باید در مسیر صحیحی هدایت شود تا شور و انگیزه جهاد و شهادت بیافریند بعلاوه آنان که به خاطر امام حسین (علیه السلام) حاضرند خون بدهند، چه بهتر که خون خود را در درمانگاهها و مراکز انتقال خون اهداء کنند یا با تأسیس بانک خون از فداکاران و ایثارگران، در روز عاشورا خون گرفته شود و نگهداری گردد تا از آن طریق، جان انسانهای بسیاری که نیازمند خونند، نجات یابد. گرچه این کارمثل قمه زنی، تأمین کننده احساس عاطفی فرد نباشد ولی قطعاً رضایت خداوند و سید الشهداء ـ علیه السلام ـ را بیشتر در پی دارد. کاش روزی صدقه دادن خون نیز مثل صدقه و کمک مالی لباس و غذا و ... مرسوم گردد و با قصد قربت انجام گیرد.
کی گفت حسین، بر سرخویش بزن؟ با تیغ، به فرق خویشتن نیش بزن؟
تیغی که زنی بر سرخود، ای غافل بر فرق ستمگران بد کیش بزن[1]

......................................................................................
[1]رجوع شود به کتاب فرهنگ عاشورا جواد محدثی ص358-359.

حکم قمه زنی در اسلام

پرسش:
موضوع قمه زنی و تیغ زنی چیست ؟ تاریخ آن به چه وقت بر می گردد؟ ریشه در کجا دارد؟ و آیا مورد نظر امام زمان (علیه السلام) هست یا خیر ؟ ما چه باید بکنیم ؟ از لحاظ طبی اشکال ندارد؟ در پایتخت،واشنگتن، و لندن، بسیاری در آن شرکت کردند ما باید موافق باشیم یا مخالف ؟ خانمها هم در آمریکا و در لندن قمه می زنندآیا از نظر شرعی گناه می کنند یا خیر؟آیا قمه زنی سن معینی دارد؟
منبع پاسخ: پایگاه حوزه5137، 5137
پاسخ:
قمه زنی از مراسمی است که توسط برخی از عزاداران امام حسین(ع) اجرا می‌شود و در تأسی به مجروح و شهید شدن حضرت ابا عبدالله(ع) و شهیدان کربلا و به عنوان اظهار آمادگی برای خون دادن و سر باختن در راه امام حسین(ع) انجام می‌دهند صبح روز عاشورا، با پوشیدن لباس سفید و بلندی هم چون کفن، به صورت دسته‌ جمعی قمه بر سر می‌زنند و خون از سر بر صورت و لباس سفید جاری می‌شود. بعضی برای قمه‌زنی نذر می‌کنند و بعضی هم این نذر را برای کودکان انجام می‌دهند و بر سر آنان تیغ می‌زنند، در حدی که از محل آن خون جاری می‌شود.
این کار از نظر شرعی پایه و مبنای دینی ندارد و صرفاً از روی علاقه شیعیان به حضرت سیدالشهداء(ع) انجام می‌گیرد البته این احساسات و عواطف دینی باید در مسیر صحیح هدایت شود به نحوی که انگیزه و شور جهاد و شهادت بیافریند، به علاوه آنان که حاضرند به خاطر امام حسین(ع) خون بدهند بهتر است که خون خویش را به درمانگاهها و مراکز انتقال خون اهدا کنند یا با تأسیس بانک خون از فداکاران و ایثارگران داوطلب در روز عاشورا خون گرفته شود تا از این طریق جان انسانهای نیازمند نجات یابد گرچه این کار شاید مثل قمه ‌زنی بر طرف کننده حس عاطفی فرد نباشد ولی قطعاً رضایت خداوند و حضرت سید الشهداء(ع) و آقا امام زمان(عج) را بیشتر در پی خواهد داشت فقهاء نیز آن را در صورتی که ضرری نداشته باشد مجاز می‌دانند. اکثر فقهاء معاصر نیز به خاطر تأثیر نامطلوب آن بر افکار دیگران و موجب وهن مذهب، آن را ممنوع دانسته‌اند، البته شرایط زمانی نیز در این مسأله بی‌تأثیر نیست.
امام خمینی(ره) در پاسخ به استفتایی که در سالهای اول انقلاب شده بود فرمودند: (در وضع موجود قمه نزنند...) آیت الله خامنه‌ای هم در مورد خرافه زدایی از عزاداری فرمودند:(قمه زدن هم از آن کارهای خلاف است... این یک کار غلطی است که عده‌ای قمه‌ها را بگیرند و بر سر خود بزنند و خون بریزند... کجای این کار عزاداری است؟ این جعلی است. این ها چیزهایی است که از دین نیست) و فی الواقع ایشان این کار را خلاف و خرافه دانسته‌اند.
به هر حال در شرایطی که دشمنان اسلام سعی در منزوی کردن مسلمانان دارند و با حیله‌هایی می‌خواهند اسلام را خرافی و مسلمانان را بی‌ منطق معرفی کنند، انجام این گونه اعمال که در متن دین وجود ندارد و در حال حاضر موجبات وهن شیعه و عزاداری را فراهم می‌کند و به نظر خلاف عقل است و کاری عقلائی نیست و بایستی به جای آن سراغ مراسمی رفت که عظمت اهداف عاشورای حسینی را بیش از پیش آشکار می‌سازد و اگر جمعی از بزرگان فقهای شیعه در زمان خود بعضی از این کارها را به دلائلی اجازه فرموده‌اند، قطعاً در این زمانه با در نظر گرفتن شرایط و اوضاع کنونی نظر دیگر داشتند. اما وظیفه ما در ضمن حفظ وحدت اسلام و یگانگی امت اسلام خصوصاً شیعه امر به معروف و نهی از منکر با وجود شرایط و تبیین منافع و مضرات این حرکات می‌باشد و اکیداً و شدیداً بایستی از دو دستگی و شکاف و جر و بحثهای بی‌فایده جداً خودداری شود و فقط عاملین این نوع کارها را از توطئه دشمنان اسلام و شیعه دید و آنان را به این گونه اعمال آگاه ساخته و واقعاً برای شان تبیین شود که یک فرد غیر مسلمان به این گونه کارها چه دیدی می‌تواند داشته باشد و آیا او اسلام را محکوم به خشونت و اضرار نفس به پیروان خود نمی‌کند و آیا ترغیب و تشویقی با این روش برای جذب آنها به اسلام باقی می‌ماند و یا این که این روش باعث اشمئزاز و دل زدگی و نفرت می‌شود؟ انشاء الله خداوند تبارک و تعالی ما را از عزاداران و محبین واقعی اهلبیت(ع) خصوصاً حضرت سیدالشهداء قرار دهد و اعمال ما را مرضی حضرت حقتعالی جل و علا و حضرت ولی عصر (عج) قرار دهد.

آیا بعضی از آداب و رسوم عزاداری امام حسین(ع) خلاف شرع نیست؟

پرسش:
1- نظر شما در رابطه با آداب و رسومی که در بعضی از کشورها، در ایام عزاداری امام حسین(ع)مخصوصاً در روزعاشورا انجام می دهند مثل زینت اسبها ، زینت گهواره ها، درست کردن علم وتبرک جستن به آن و گریه با صدای بلند وقربانی کردن، چیست؟
منبع پاسخ: پایگاه حوزه2201-1، 2201-1
پاسخ:
مراسم اباعبدالله الحسین ازافضل قربات واکمل عبادات است. بنابراین باید هرچه پرشکوهتر برگزار شود. اما رفتارهایی که مایه وهن مذهب اهل بیت(ع) وبد نامی ساحت مقدس ابا عبدالله باشد ، حرام است وباید درحد امکان وتوان ازآن پیشگیری کرد .
البته گاهی به عنوان سمبل ونشانه که یادآور زمان عاشورا باشد بطوریکه مورد وهن قرارنگیرد اشکالی ندارد. مثل اینکه زینت گهواره ها، یاد وخاطره حضرت علی اصغر (طفل شیرخواره امام حسین) ودیگراطفال حاضردرصحنه عاشورا ومظلومیت آنهارا درذهنها زنده می کنند و یا زینت اسبها ، ذهن ها را متوجه به میدان جنگ رفتن امام(ع) و یاران آن حضرت می سازد .
البته درمورد گریه باصدای بلند بر مصائب حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) در بسیاری ازروایات سفارش شده است.[i]مراسم اباعبدالله ازمصادیق اعلای «ومن یعظم شعائرالله فاٍنهامن تقوی القلوب(22:32) وهرکس شعائر خدا را بزرگ دارد درحقیقت آن{نشانه}پاکی قلبهاست» میباشد، و سزاواراست درمراسم اباعبدالله شرکت کنید ویاد اورا گرامی بدارید ورفتار ناشایست برخی، نباید مانع شرکت شما درمراسم شود.

............................................................................

[i].محمدی ری شهری، میزان الحکمة، عاشورا، باب 2737

چرا علماء جلوی عزاداری های افراطی برای امام حسین(ع) را نمی گیرند ؟

پرسش:
می دانید بلائی که تشیع صفوی بر اسلام و مسلمین وارد نموده است بسیار عظیم و نابخشودنی است . ازجمله آثاربسیار زشت آن نوع عزاداری برای امام حسین می باشد. حال با این تفاسیر چرا روحانیت اسلام باتوجه به اینکه دراینگونه مراسم سخیف شرکت نکنند جلوی اینگونه پیرایه های بسته شده بر دامان تشیع را نمی گیرند و اگر آنرا عرف توصیف می نمایند چرا هیچ اقدامی در جهت بازسازی فرهنگ عاشورا در بین مردم نمی کنند؟آیا اینگونه بودن را به نفع خود و حکومت می دانند و بهره کشی می کنند؟
منبع پاسخ: پایگاه حوزه6742، 6742
پاسخ:
باید بگوئیم که عزاداری و گریه بر مصائب پیامبر اکرم (ص) و مصائب اهل بیت علیهم السلام مخصوصا حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام در روایات ما بسیار سفارش شده است. در روایات ما آمده است:«شهادت امام حسین علیه السلام، حرارتی در قلب های شیعیان ایجاد کرده است که هیچ گاه سرد نمی شود.»[1]همچنین گریه کردن بر آن حضرت بسیار سفارش شده است و شاید این به دلیل استفاده اسلام از تمام ابعاد وجود انسان و مخصوصا بعد عاطفی انساناست که یک قدرت عظیماست در وجود انسان و استفاده صحیح و مثبت از آن بسیار می تواند مفید و مثمر فایده باشد که اسلام از این بعد کمال استفاده را در مسیر زنده نگه داشتن دین و یاد و خاطره ائمه معصومین علیهم السلام کرده است.
تجلیل ائمه معصومین علیهم السلام از شعرا و مدیحه سرایانی که مصائب ائمه علیهم السلام را به شعر در آورده اند و به نسل های بعد منتقل نموده اند، نشانه اهمیت اسلام به این مسأله و استفاده صحیح از آن است.
با کمال تاسف باید اقرار کرد همانگونه که شما فرموده اید در این مسأله نیز هم چون مسائل دیگر دچار افراط و تفریط هایی شده است و در طول تاریخ افرادی بوده اند که خواسته اند از اساس جلوی هر گونه عزاداری را بگیرند زیرا اینان دریافته اند که این عزاداری ها چه تاثیری در حفظ اسلام دارد و تا زمانی که عزاداری های صحیح برقرار باشد مجالس عزاداری و هیئت های مذهبی که موازین شرع را به درستی رعایت می کنند، تاثیر تبلیغاتی مهمی در حفظ و گسترش اسلام دارد که با وجود آنها امکان ندارد چراغ دین خاموش شود.
و از طرف دیگر افرادی هم که تعدادشان کم نیست بدعت هایی در این مساله ایجاد کرده اند، کتابها و تاریخ های غیر واقعی و موهن تألیف کرده اند، مسائلی که هیچ اثری از آنها در روایات ائمه معصومین علیهم السلام دیده نمی شود،آورده و به آنها رسمیت بخشیده اند که اگر به تاریخ فقه و فقها نگاه کنیم می بینیم فقهای بزرگی همچون حضرت آیت الله العظمی بروجردی (ره) و حضرت امام (ره) و دیگر مراجع معظم تقلید با این روش ها مخالف بوده و مخالفت خود را اعلام کرده اند و موفقیت های چشمگیری هم در این سالهای اخیر در اصلاح این روش بدست آمده است که امیدواریم با بالا رفتن روز افزون سطح آگاهی تمامی اقشار جامعه، ضمن محفوظ ماندن اصل عزاداری، بدعتهایی که در طول تاریخ توسط دشمنان دانا و دوستان نادان وارد شده است و چهره دین را لکه دار کرده بطور کامل برطرف شود.

................................................................................................................
[1]- مستدرک الوسایل ،ج10 ،ص 318 ، باب 49 :استحباب البکاء لقتل الحسین (ع).

نظرات علما و مراجع پیرامون عزاداری امام حسین علیه السلام

پدیدآورنده: علی اکبر سرشار ،
،
مرحوم علامه امین عاملی‏قدس سره درباره‏ی قمه‏زنی و مراسم عزاداری حسینی می‏نویسد:
قمه‏زنی و اعمالی دیگر از این قبیل در مراسم عزاداری حسینی به حکم عقل و شرع حرام است و زخمی ساختن سر، که نه سود دنیوی دارد و نه اجر اخروی، ایذاء نفس است که خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعه‏ی اهل بیت را در انظار مردم مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشی قلمداد می‏کنند و شکی نیست که این اعمال ناشی از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایت‏خدا و پیامبر و اهل بیت اطهار نیست و البته تغییر نام این اعمال در ماهیت و حکم شرعی آن که حرمت است، تغییری نمی‏دهد (1) .
چند استفتاء از مقام معظم رهبری درباره قمه زنی و عزاداری
1 - آیا قمه زدن در عزاداری امام حسین‏علیه السلام چه حکمی دارد؟
جواب: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر معتنی به باشد جایز نیست .
2 - پدر و مادری که نذر می‏کنند اگر خدا به آنان فرزند پسر داد روز عاشورا به سر او تیغ بزنند و آن پسر بعد از بلوغ روزهای عاشورا قمه بزند آیا این نذر صحیح است و آیا بر آن پسر عمل به نذر والدین واجب است؟
جواب: صحت چنین نذری محل اشکال است و در هر صورت وفا به آن بر فرزند واجب نیست .
3 - اگر قمه زدن در عزاداریها موجب مرگ کسی شد آیا این عمل خودکشی و گناه محسوب می‏شود .
جواب: اگر با خوف خطر جان اقدام کرده باشد حکم انتحار دارد .
4 - آیا سوراخ کردن گوشت‏بدن و قفل زدن و وزنه آویزان کردن به بهانه عزاداری بر امام حسین‏علیه السلام که اخیرا شایع شده است جایز است؟
جواب: چنین اعمالی که موجب وهن مذهب در انظار عموم است صورت شرعی ندارد .
5 - عزادارانی که خودشان را در مقابل مزار مقدس ائمه‏علیهم السلام به خاک می‏اندازند و سینه و صورت خود را به خاک می‏مالند و خراشیده می‏کنند و خون جاری می‏شود و با همان حال به داخل حرم ائمه‏علیهم السلام وارد می‏شوند چه صورت دارد؟
جواب: اینگونه رفتارها که از شیوه اظهار تاثر و عزاداری سنتی به دور است صورت شرعی ندارد بلکه اگر موجب ضرر معتنی به بدنی و یا وهن مذهب در انظار عموم باشد جایز نیست .
استفتائات از حضرت آیة‏الله العظمی مکارم شیرازی
1 - آیا زنجیر زنی و قمه‏زنی و شمشیر زنی در عزاداری امام حسین‏علیه السلام جایز است؟
جواب: بی‏شک مراسم سوگواری خامس آل عباعلیه السلام از افضل قربات است، ولی نباید کاری کرد که موجب وهن مذهب در نظر دیگران شود .
2 - آیا تعزیه و شبیه خوانی اشکال دارد و اگر اشکال نداشته باشد بفرمایید که اگر مرد لباس زنان را در تعزیه بپوشد و به جای او بخواند اشکال دارد؟ و آیا صدای شیپور و طبل و دهل در تعزیه حرام است‏یا خیر؟ در پایان مستدعی است‏شرایط تعزیه خوانی را بیان فرمایید .
جواب: شبیه خوانی اگر با دروغ و آلات لهو توام نباشد و موجب توهین به مقام شامخ حسین بن علی‏علیهما السلام یا سایر شهدا نشود اشکالی ندارد واحتیاط آن است که مردان لباس زنان را نپوشند .
3 - آیا شبیه خوانی - که نمایش مذهبی است و درباره‏ی واقعه‏ی عاشورا یا اربعین حسینی‏علیه السلام برگزار می‏گردد - جایز است؟
جواب: اگر امر خلاف شرعی در آن نباشد و موجب هتک مقدسات نشود اشکالی ندارد .
4 - سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیری که دارای چاقو و یا تیغ می‏باشد و منجر به زخمی شدن بدن و جاری شدن خون می‏شود، چه حکمی دارد؟
جواب: همان گونه که قبلا نیز اشاره کرده‏ایم، مسئله‏ی عزاداری حضرت سیدالشهداعلیه السلام در هر زمان و در هر مکان از افضل قربات و مایه‏ی تقویت روح ایمان و شهامت اسلامی و ایثار و فداکاری و شجاعت در مسلمین است، ولی کیفیت عزاداری باید چنان باشد که بهانه‏ای به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود و این مراسم عظیم و پرشکوه تضعیف نگردد و به همین جهت از کارهایی که موجب وهن مذهب است‏باید پرهیز شود .
5 - نظر مبارک را در رابطه با کیفیت مطلوب نحوه‏ی برگزاری عزاداری سالار شهیدان‏علیه السلام بیان فرمایید؟
جواب: بهترین شیوه‏ی عزاداری، تشکیل مجالس با شکوه و ذکر اهداف مقدس امام حسین‏علیه السلام و تاریخچه‏ی کربلا و تحلیل فرازهای آن و مراسم سوگواری، و همچنین تشکیل دسته‏جات عزاداری با شکوه، توام با شعارهای بیدار کننده و سازنده و پخش جزوه‏ها و پوسترهای حساب شده و پرمحتوا و استفاده از پلاکاردها یا شعارهای جالب و جاذب و روشن کننده‏ی اهداف عزاداری حضرت سیدالشهداعلیه السلام و مانند آن است .
6 - در آستارا، سنتی است که مردم به آن اعتقاد راسخ دارند، مسئله بدین صورت است که: روز تاسوعا و عاشورا علمی که در تمام مناطق مرسوم است در دست افراد خاصی می‏دهند که آن فرد با حرکتهای مخصوص و حتی گاهی با حمله‏ور شدن به زنان و مردان ترساندن بچه‏ها و به تعبیر مردم: علم را جوش می‏آورند و آن را نسبت‏به امام حسین‏علیه السلام می‏دهند، مردم دور آن جمع می‏شوند و می‏گویند علم فرد را دنبال خود می‏برد، وقتی علم بعضی از افراد را زخمی می‏کند به معنای آن است که آن فرد، انسان بدی است و با دیده‏ی تردید به علم نگاه کرده است . متاسفانه علم در دست افراد معلوم الحال به جوش می‏آید و گاهی افراد متدین و وجیه را زخمی می‏کند، نظر شما را در این مورد خواستاریم؟
جواب: عزاداری حضرت خامس آل عباعلیه السلام از موجبات مهم تقویت دین است ولی نباید آن را آلوده به این گونه کارهای نادرست کرد که موجب اذیت و آزار عزاداران و هتک حرمت افراد آبرومند می‏شود .
7 - در شرایطی که دشمنان اسلام سعی در منزوی کردن مسلمانان دارند و با حیله‏هایی می‏خواهند اسلام را خرافی و مسلمانان را بی‏منطق معرفی کنند، انجام برخی اعمال که در متن دین وجود نداشته و در بعضی مناطق عده‏ای در تظاهر به اسلام و تعظیم شعائر، مرتکب آن می‏شوند که احیانا موجبات وهن شیعه و عزاداری را فراهم آورده است، چه حکمی دارد؟
جواب: لازم است در این شرایط و اوضاع پیروان اهل بیت‏علیهم السلام و عاشقان مکتب حسینی از هر کاری که موجب وهن این مراسم می‏شود بپرهیزند و به جای آن به سراغ مراسمی بروند که عظمت اهداف حسینی را بیش از پیش آشکار می‏سازد و اگر جمعی از بزرگان فقهای پیشین (قده) در عصر و زمان خود بعضی از این کارها را به دلایلی اجازه فرموده‏اند، هرگاه در عصر و زمان ما بودند مسلما نظر دیگری داشتند . خداوند همه‏ی ما را از پیروان مکتب آن بزرگوار و جان نثاران او قرار دهد .
8 - در شهرستان ما مراسم عزاداری تاسوعا و عاشورا و سایر ایام به صورت تعزیه خوانی برگزار می‏شود، تا شش سال قبل که فقط در محل ما برگزار نمی‏شد اهالی محل به محلات دیگر جهت دیدن تعزیه می‏رفتند و در آن محلات با مشکلات زیادی مواجه می‏شدند لهذا تصمیم گرفتیم این مراسم را در محل خودمان برگزار کنیم نظر شما چیست آیا در این شرایط تعزیه خوانی جایز است؟
جواب: چنانچه تعزیه خوانی مشتمل بر امر حرامی مانند دروغ یا هتک حرمت امامان بزرگوار و بزرگان دیگر و امثال اینها نباشد و مانع مجالس سخنرانی و نماز نگردد اشکالی ندارد .
9 - آیا استفاده از وسایلی که به شکل صلیب هستند و درماه محرم الحرام در جلوی صف عزاداری حمل می‏شود جایز است؟
جواب: این علامتها تداعی صلیب را نمی‏کنند ولی عزاداری هر چه ساده‏تر باشد بهتر است .
10 - آیا پول دادن به مرثیه سرایانی که در لابه‏لای اشعار و سخنان خود بعضی از مصایب بی‏مدرک یا ضعیف السند را نقل می‏کنند و یا با غنا می‏خوانند جایز است و آیا نقل این گونه مطالب به عزاداری ضربه نمی‏زند؟
جواب: پول را در برابر کارهای مشروع آنها بدهند و نسبت‏به کارهای خلاف، نهی از منکر کنند .
متن جوابیه آیة‏الله العظمی مکارم شیرازی به سؤالات مختلف مردم درباره‏ی وظایف مسلمانان در ایام عاشورا و
بدون شک عزاداری سالار شهیدان از افضل قربات و احیای خون آنان مایه‏ی نجات در دنیا و آخرت است .
افراد ناآگاه و بی‏خبر، حادثه خونین کربلا را مربوط به گذشته می‏پندارند، و از تکرار سوگواری‏ها در هر سال دچار تعجب می‏شوند، در حالی که آگاهان آن را مربوط به یک جریان مهم و مستمر در سراسر زندگی بشر می‏دانند، که در کربلا به اوج خود رسید، و به عنوان یک الگوی جاودانه در تاریخ ماند . و آن جریان مبارزه با کفر و ظلم و بیدادگری وترجیح مرگ سرخ توام با آزادگی بر زندگی ذلت‏بار و ننگین است .
آنها می‏گویند چرا شما برای حادثه‏ای که مربوط به سیزده قرن پیش است اشک می‏ریزید؟ ولی نمی‏دانند که اشک ما اعلان جنگ ما به ظالمان و بیدادگران و زشت کاران در هر زمان است . قطره‏های اشکی که از روی معرفت نسبت‏به اهداف والای حسین‏علیه السلام و یارانش جاری می‏شود گلوله‏های آتشینی است‏بر ضد تبهکاران و جنایتکاران تاریخ، و گوهرهای گرانبهایی است‏برای هدیه به مظلومان و ستمدیدگان و ملتهای دربند، و این است معنی «کل یوم یوم عاشورا و کل ارض ارض کربلا» .
و به همین دلیل همیشه طاغوتها و دشمنان اسلام از انجام این مراسم در هراسند و می‏خواهند آن را به تعطیل بکشانند .
و درست‏به همین دلیل ما می‏گوییم به هر قیمت که ممکن شود باید این مراسم حفظ گردد، حتی در بعضی از کشورها که دشمنان اهل بیت قصد خاموش کردن این چراغ فروزان را داشتند و از ما سؤال کردند گفتیم به هیچ قیمت عقب نشینی نکنید، ولو بلغ ما بلغ، و هر چند خون خود را در این راه نثار کنید .
درست است که این مراسم ذاتا مستحب است ولی زنده نگه داشتن آن در مواردی از اوجب واجبات است .
در اینجا لازم می‏دانم همه‏ی برادران و خواهران ایمانی را به چند نکته توجه دهم:
1 - باید همه بکوشند با خالصترین نیات در این مراسم شرکت جسته، و قلب و روح خود را در اختیار سالار شهیدان قرار دهند، و به اهداف والای این قیام بزرگ تاریخ اسلام و بشریت‏بیاندیشند، و گویندگان عزیز و نویسندگان محترم اهداف مهم این قیام پربار را تشریح کرده، و سوگواران را روز به روز با آن آشناتر سازند تا مصداق کامل «عارفا بحقه‏» حاصل گردد .
2 - برادران و خواهران ایمانی باید خلوص این مراسم را از اموری که مخالف شرع اسلام و دستورهای پیشوایان بزرگ دین ست‏حفظ کنند و از هر کاری که بهانه به دست دشمنان می‏دهد بپرهیزند و نیز از اعمالی مانند قمه زدن و قفل در تن کردن وامثال آن که رهبر معظم انقلاب در بیانات پربار خود به آن اشاره نمودند اجتناب جویند .
زیرا این اعمال دست آویزی به دست دشمنان خواهد داد تا کل این مراسم عظیم و سازنده را زیر سؤال برند، قمه را باید بر سر دشمن کوبید نه بر سر دوست، قفل را باید بر دهان دشمن زد، نه بر تن دوست، درست است که انگیزه این افراد عشق به امام حسین‏علیه السلام و مکتب اوست ولی باید توجه داشت که مقدس بودن انگیزه به تنهایی کافی نیست‏باید نفس عمل هم مقدس باشد، کیفیت عزاداری یا باید در نصوص اسلامی وارد شده باشد و یا مشمول عمومات و اطلاقات ادله گردد، و این گونه کارها مسلما نه منصوص است و نه مصداق عزاداری در عرف عقلا و اهل شرع، به علاوه موانعی نیز از نظر شرع در برابر آن قرار دارد، و به تعبیر دیگر نه مقتضی شمول عمومات موجود است و نه مانع مفقود .
درست است که جمعی از بزرگان فقهای پیشین قدس الله اسرارهم اجازه بعضی از این امور را در عصر خود به دلایل خاصی داده‏اند ولی آنها هم اگر در عصر ما و شرایط زمان ما بودند به یقین طور دیگری فتوی می‏دادند .
3 - باید توجه داشت که هدف اصلی قیام امام حسین‏علیه السلام همان گونه که در وصیت تاریخی معروف آن حضرت آمده احیای امر به معروف و نهی از منکر بود . بر همه عاشقان مکتبش لازم است این دو فریضه الهی و قرآنی را زنده کنند و به امام و پیشوای بزرگشان اقتدا نمایند، و از طریق صحیح و حساب شده با منکرات به مبارزه برخیزند، و با گفتار و اعمال خود معروف را زنده کنند .
خداوندا همه‏ی ما را از پیروان راستین مکتب آن بزرگوار قرار ده، و مشمول شفاعتش در دنیا و آخرت بنما . آمین یا رب العالمین . (قم - ناصر مکارم شیرازی 26/3/73 مطابق با ششم محرم الحرام‏1415)
نظر حضرت آیة الله صالحی مازندرانی پیرامون قمه‏زنی
باسمه العلیم
از منابع فقه چه لبیه و چه لفظیه بالخصوص او بالاطلاق او العموم جواز و اباحه قمه زنی فضلا از رجحان آن در مراسم عزاداری سالار شهیدان امام حسین‏علیه السلام مستفاد نمی‏گردد، بلکه مقتضای ادله و عناوین ثانویه حرمت و عدم جواز است لذا اجتناب از آن واجب و لازم است .
برادران ایمانی می‏دانند که قمه را باید بر فرق قمه کشان خائن و قداره بندان جانی زد .(قم المقدسة، اسماعیل الصالحی المازندرانی محرم الحرام 1415 - خرداد 1373)
نظر حضرت آیة‏الله جوادی آملی پیرامون قمه زنی:
چیزی که مایه وهن اسلام و پایه هتک حرمت عزاداری است جایز نیست، انتظار می‏رود از قمه زنی و مانند آن پرهیز شود .(4 محرم الحرام 1415 جوادی آملی)
نظر حضرت آیة‏الله نوری همدانی پیرامون عزاداری و قمه‏زنی
از آنجا که مکتب سالار شهیدان حضرت ابی عبدالله علیه السلام مکتب امر به معروف و نهی از منکر و چشمه‏ی جوشان ارزشهای اسلامی است و تاریخ خونبار عاشورا همیشه با آفریدن حماسه‏ها و موجها و با به حرکت درآوردن احساسات و عواطف الهام بخش کلیه‏ی نهضت‏ها و قیامهایی که علیه ظالمان و جباران روزگار صورت گرفته بوده است و همواره مجاهدین اسلام با قیامهایی علیه ظلم و ستم به جا آوردند - که نمونه‏ی آن را در زمان خود دیدیم - نام حسین بر لب و اشک حسینی در چشم و هوای کربلا و عاشورا در سر داشتند تا موفق شدند که پیروزی خون بر شمشیر را ثابت و بیان بلند حضرت رسول اکرم‏صلی الله علیه وآله «حسین منی و انا من حسین‏» را معنا کنند و ایام محرم و عاشورا همیشه زنده کننده‏ی آن خاطره و به جوش آورنده‏ی خونهایی است که در دل علاقه‏مندان این مکتب موج می‏زند لذا لازم است مخصوصا در جهان کنونی که دشمنان اسلام از اسلام سیلی خورده و منافع نامشروع خود را از دست رفته می‏بینند و در فکر انتقام گرفتن از اسلام ناب محمدی هستند مراسم عزاداری کار زینبی بکند یعنی با منطق اسلام توام و از هر گونه حرکتی که این دین مقدس را بی‏منطق قلمداد نماید منزه باشد و عزاداران محترم و متعهد به جای اینکه قمه را بر فرق خود بکوبند در فکر آن باشند قمه را بر سر دشمنان اسلام که اراضی آنان را اشغال و در فکر تضعیف آنان می‏باشند و منابع آنان را غارت و بالاخره هر روزی با ترفند جدیدی حیات اسلامی آنها را به مخاطره می‏اندازند بکوبند . خداوند توفیق بیشتر برای پیمودن این راه به همه‏ی مسلمانان عنایت‏بفرماید .(7 محرم الحرام 1415 الاحقر حسین نوری همدانی)
نظر حضرت آیة‏الله العظمی فاضل لنکرانی درباره قمه‏زنی
با توجه به گرایشی که نسبت‏به اسلام و تشیع بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در اکثر نقاط جهان پیدا شده و ایران اسلامی به عنوان ام القرای جهان اسلام شناخته می‏شود و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام مطرح است لازم است در رابطه با مسائل سوگواری و عزاداری سالار شهیدان حضرت ابی عبدالله الحسین‏علیه السلام به گونه‏ای عمل شود که موجب گرایش بیشتر و علاقمندی شدیدتر به آن حضرت و هدف مقدس وی گردد پیدا است در این شرایط مسئله قمه زدن نه تنها چنین نقشی ندارد و بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچ گونه توجیهی نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد لذا لازم ست‏شیعیان علاقمند به مکتب امام حسین‏علیه السلام از آن خودداری نمایند و چنانچه در این مورد نذر وجود داشته باشد نذر واجد شرایط صحت و انعقاد نیست .(محمد فاضل، 4 محرم الحرام، 1415)
نظر حضرت آیة‏الله مشکینی در پاسخ به سؤال از قمه زنی
بعد التسلیم و التحیة امور مذکوره فوق بنفسه در شرع اسلام مورد اشکال و بلکه بعضی از آنها ذاتا محرم است مسلمین باید از وارد کردن آنها در مراسم تعزیه حضرت حسین‏علیه السلام که یکی از عبادات است جدا خودداری نمایند علاوه آن که عزاداری آن حضرت عمل عبادی سیاسی است پس باید از مخلوط شدن کارهایی که جنبه سیاسی آن را مخدوش ویا به عنوان خرافیت و وهن اسلام می‏بخشد اجتناب نمود گذشته از اینها اعمال فوق مورد نهی مقام معظم ولایت امر مسلمین قرار گرفته و حکم معظم له واجب الاتباع است‏خداوند بر ملت معتقد و هوشیار و سیاست فهم ایران توفیق تبعیت از احکام الهی و عزاداری مورد ضایت‏حضرت بقیة‏الهی عنایت فرماید .(8 محرم الحرام 1415، هجری قمری، علی مشکینی)
پی‏نوشت
1) اعیان الشیعه، ج 10، ص 363 .

احکام عزاداری امام حسین علیه السلام

پدیدآورنده: محمود اکبری ،

تمام اعمال و رفتار انسانها; چه فردی و چه اجتماعی، مشمول حکمی از احکام شرعی می‏باشد و تمام موضوعاتی که به گونه‏ای با رفتار آدمی ارتباط پیدا می‏کند، در فقه اسلامی دارای قانون و مقرراتی است . عزاداری سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و امامان معصوم علیهم السلام نیز همچون سایر اعمال انسان دارای احکامی است که در این مختصر بدان می‏پردازیم .
لازم به ذکر است که برای جمع آوری این احکام، از فتاوا و سخنان مراجع معظم تقلید و عالمان بزرگوار تا آنجا که مقدور بوده ست‏سود برده‏ایم و از آنجا که دررساله‏های عملیه و استفتائات همه مراجع بزرگوار، درباره عزاداری در ابعاد مختلف بحث نشده است، فقط به فتاوا و استفتائات موجود بسنده کرده‏ایم .
احکام عزاداری
امام خمینی رحمه الله:
«عزاداری برای سیدالشهداء از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامی و ایثار و فداکاری و شجاعت در مسلمین است .» (1)
سؤال: آیا بر پا کردن مراسم عزاداری [توسط زن] بدون اذن شوهر جایز می‏باشد؟
آیت الله نوری همدانی: در صورتی که از اموال شوهر باشد جایز نیست . (2)
سؤال: گاهی برخی از دسته‏ها که وارد مسجد می‏شوند، با کفش وارد می‏شوند، که نوعی بی احترامی به مسجد محسوب می‏شود، لطفا بفرمائید که این مسئله چه حکمی دارد؟
آیت الله نوری همدانی: اگر موجب هتک شود اشکال دارد . (3)
سؤال: در مورد زنجیر زنی که منجر به سیاه شدن یا مجروح شدن بدن می‏شود و همچنین غالبا پشت پیراهن افراد باز است و بیشتر درخیابان و معابر عمومی ظاهر می‏شوند، نظر شما چیست؟
امام خمینی رحمه الله: مانعی ندارد، مگر اینکه موجب ضرر فاحش بر بدن شود . (4)
سؤال: آیا برهنه شدن مردان با حضور زنان برای عزاداری عیب دارد یا خیر؟
آیت الله فاضل لنکرانی: مانعی ندارد و زنها نباید به بدن مرد اجنبی نظر کنند . (5)
سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحی و سخنرانی می‏کنند و صدای آنها به گوش مردان رهگذر می‏رسد . آیا این عمل جایز است؟
آیت الله فاضل لنکرانی: شنیدن صدای ایشان اگر در معرض ریبه و التذاذ نباشد حرام نیست . (6)
سؤال: سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیری که دارای چاقو و یا تیغ می‏باشد و منجر به زخمی شدن بدن و جاری شدن خون می‏شود چه حکمی دارد؟
آیت الله مکاری شیرازی: کیفیت عزاداری باید چنان باشد که بهانه‏ای به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود . (7)
احکام علامت
سؤال: بسیاری از تکایا در ایام عزاداریهای مذهبی، اقدام به حمل «علاماتی‏» می‏کنند که به قیمت گزافی خریده شده و حمل آن نیز موجب اشکال است . این وسائل از نظر شرعی چه حکمی دارند؟
امام خمینی رحمه الله: اشکال ندارد . (8)
سؤال: حکم علمهایی که در مراسم عزاداری امام حسین علیه السلام از آنها استفاده می‏شود و بعضی دارای نقش و نگارهایی نیز هستند چیست؟
آیت الله فاضل لنکرانی: استفاده از آنها در عزاداری جایز است . (9)
سؤال: آیا جایز است پارچه و دستمالهایی را که در ایام محرم بر روی علم می‏بندند بفروش برسانند و در عزاداری و تعمیر حسینیه مصرف کنند؟
آیت الله فاضل لنکرانی: اگر در مراسم عزاداری محل حاجت نباشد و زاید بر متعارف باشد، می‏توانند بفروشند و به مصارف عزاداری و احتیاجات حسینیه‏ها برسانند . (10)
احکام تعزیه و شبیه خوانی
امام خمینی رحمه الله: تعزیه و شبیه خوانی اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشکال ندارد ولی بهتر ست‏به جای آن، مجالس روضه خوانی برپا کنند . (11)
سؤال: آیا تعزیه و شبیه خوانی در مراسم عزاداری جایز است؟
آیت الله فاضل لنکرانی: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعی ندارد . (12)
آیت الله گلپایگانی رحمه الله: اگر تعزیه خوانی مشتمل بر استعمال آلات موسیقی نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشکال ندارد . (13)
سؤال: آیا تشبه به اهل بیت علیهم السلام در نمایش و تعزیه و غیر آن جایز است؟
امام خمینی رحمه الله: با مراعات احترام آنان جایز است . (14)
آیت الله فاضل لنکرانی و آیت الله صافی گلپایگانی: در صورتی که مستلزم اهانت نباشد مانعی ندارد . (15)
آیت الله علوی گرگانی: اگر تعزیه و شبیه خوانی موجب هتک حرمت‏به ساحت مقدس بزرگان دین شود، باید اجتناب شود . (16)
احکام استفاده از لباس سیاه
سؤال: آیا پوشیدن لباس سیاه در عزاداری امام حسین علیه السلام جایز است و آیا رجحان دارد؟
آیت الله فاضل لنکرانی: پوشیدن لباس سیاه در عزای امام حسین علیه السلام و دیگر ائمه علیهم السلام چون از مصادیق تعظیم شعائر است، واجد رجحان شرعی می‏باشد و عملا بزرگانی چون مرحوم آیت الله بروجردی در روز عاشورا از قبای سیاه استفاده می‏کردند . (17)
آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله نوری همدانی: پوشیدن لباس سیاه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصیبت امام حسین علیه السلام و ائمه علیهم السلام رجحان دارد . (18)
سؤال: آیا نماز خواندن با لباس سیاه بر عزاداران امام حسین علیه السلام مکروه است؟
آیت الله صافی گلپایگانی: چون لباس سیاه علامت عزاداران سیدالشهداء است و عزاداری آن حضرت کمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نیز مکروه نمی‏باشد . (19)
احکام قمه زدن
علامه امین عاملی: «قمه زنی و اعمالی دیگر از این قبیل در مراسم عزاداری حسینی به حکم عقل و شرع حرام است و زخمی ساختن سر، که نه سود دنیوی دارد و نه اجر اخروی، ایذاء نفس است که خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعه اهل بیت را در انظار دیگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشی قلمداد می‏کنند . شکی نیست که این اعمال ناشی از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایت‏خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت اطهار علیهم السلام نیست .» (20)
آیت الله حکیم رحمه الله: مرحوم آیت الله حکیم رحمه الله جواز قمه زنی را مقید به چهار شرط نموده است:
1- خوف ضرر وجود نداشته باشد .
2- عزاداری بر آن صدق کند .
3- باعث مسخره قرار گرفتن نشود .
4- عداوت و دشمنی دیگران را ایجاد نکند . (21)
سؤال: قمه زدن در عزاداری امام حسین علیه السلام چه حکمی دارد؟
امام خمینی رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولی در این زمان این عمل نشود . (22)
مقام معظم رهبری: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر معتنی به باشد، جایز نیست . (23)
آیت الله جوادی آملی: چیزی که مایه وهن اسلام و مایه هتک حرمت عزادارای است جایز نیست، انتظار می‏رود از قمه زنی و مانند آن پرهیز شود . (24)
سؤال: اگر قمه زدن در عزاداریها موجب مرگ کسی شد، آیا این عمل خودکشی و گناه محسوب می‏شود؟
مقام معظم رهبری: اگر با خوف خطر جان اقدام کرده باشد، حکم انتحار دارد . (25)
سؤال: آیا قمه زنی جایز است؟ چنانچه در این خصوص نذری وجود داشته باشد وظیفه چیست؟
آیت الله فاضل لنکرانی: با توجه به اینکه ایران اسلامی به عنوان ام القرای جهان اسلام شناخته می‏شود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام است، باید با سوگواری و عزاداری امام حسین علیه السلام به گونه‏ای عمل شود که موجب گرایش بیشتر به آن حضرت گردد .
مسئله قمه زدن نه تنها نقشی ندارد بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچگونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم است‏شیعیان از آن خودداری کنند . و چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد نذرصحیح نیست . (26)
آیت الله نوری همدانی: اشکال دارد . (27)
احکام موسیقی
مرحوم شیخ انصاری در مکاسب محرمه در پاسخ به کسانی که می‏گویند غنا می‏تواند زمینه گریه کردن را فراهم نماید، می‏فرماید: چنین شیوه‏ای نمی‏تواند مقدمه مستحب یا مباح قرار گیرد و باید به عموم ادله حرمت غنا تمسک نمود . (28)
مرحوم حاج شیخ عباس قمی رحمه الله در منتهی الآمال می‏فرماید: عزاداران امام حسین علیه السلام بر وجهی سلوک کنند که زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبیل غنا که غالبا نوحه‏ها خالی از آن نیست و حکایات ضعیفه مظنونة الکذب احتراز نمایند و شیطان را در این عبادت بزرگ راه ندهند . (29)
سؤال: در رادیو مدح ائمه طاهرین علیهم السلام با واقعه کربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب می‏خوانند . آیا استماعش جایز است‏یا خیر؟
امام خمینی رحمه الله: اگر غنا و موسیقی نباشد مانع ندارد . (30)
سؤال: هیئتهای نوازنده و کسانی که درمراسم تشییع جنازه شهداء موزیک عزا می‏زنند، از لحاظ شرعی چه حکمی دارد؟ و آیا خرید و فروش آن لوازم حرام است‏یا خیر؟
امام خمینی رحمه الله: خرید و فروش آلات لهو حرام است و موسیقی مطرب جایز نیست و صداهای مشکوک مانع ندارد . (31)
سؤال: آیا زدن طبل و شیپور در تعزیه حضرت سیدالشهداء علیه السلام جایز است‏یانه؟
امام خمینی رحمه الله: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . (32)
سؤال: آیا در عزاداری سیدالشهداء استفاده از طبل و دهل جایز است؟
آیت الله فاضل لنکرانی: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولی طبل و دهل و امثال آن جزء این آلات نیست . (33)
احکام عاشورا
1- روزه روز عاشورا و روزی که انسان شک دارد روز عرفه است‏یا عید قربان مکروه است . در روایت آمده است که امام صادق علیه السلام فرمود: بنی امیه نذر کردند که اگر موفق به قتل امام حسین علیه السلام شوند، روز شهادت او را جشن بگیرند و مبارک بشمارند و روزه بگیرند و روزه در آن روز سنت آل امیه است، لذا ائمه اطهار علیهم السلام به جهت مخالفت‏با این طایفه تبهکار و عدم هماهنگی با آنان، روزه عاشورا را نهی کردند . (34)
2- در روز عاشورا مستحب است که انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشامیدن خودداری کند . (35)
3- بسیار مناسب است که در روز عاشورا کار و کسب تعطیل شود، مگر در حد ضرورت .
امام رضا علیه السلام فرمود: «من ترک السعی فی حوائجه یوم عاشورا قضی الله له حوائج الدنیا و الاخرة; (36) کسی که کار و تلاش برای برآوردن حوائج‏خود را در روز عاشورا ترک کند، خداوند نیازهای دنیا و آخرت او را برطرف می‏سازد .»
سؤال: در ایام سوگواری امام حسین علیه السلام نماز مقدم است‏یا عزاداری؟
آیت الله فاضل لنکرانی: بهتر آن است که نماز را مقدم دارند، همانطور که امام حسین علیه السلام روز عاشورا هنگام ظهر نماز ظهر اقامه کردند . (37)
پی‏نوشت‏ها:
1) استفتائات امام خمینی، ج‏2، ص 28 و استفتائات جدید آیت الله مکارم، ج‏1، ص 158 .
2) هزار و یک مسئله، آیت الله نوری همدانی، ج‏2، ص 180 .
3) هزار و یک مسئله فقهی، ج‏2، ص 40 .
4) استفتائات امام خمینی، ج‏3، ص 580 .
5) جامع المسائل، ج‏1، ص 619، س 2162 .
6) همان، ص 625، س 2183 .
7) استفتائات جدید، ج‏1، ص 158، س 57 .
8) استفتائات امام خمینی رحمه الله، ج‏2، ص 28، س 72 .
9) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2173 .
10) همان، س 2179 .
11) استفتائات امام خمینی رحمه الله، ج‏2، ص 28، س 71 و ج‏3، س‏44 و 40 و 47 و 33 .
12) جامع المسائل، ج‏1، س 2165 .
13) مجمع المسائل، ج‏1، ص 559، س 77 .
14) احکام خانواده، عبدالرحیم موگهی، طبق فتوای امام خمینی رحمه الله، ص 336 .
15) جامع المسائل، آیت الله فاضل لنکرانی، ج‏1، س 2166 و جامع الاحکام، آیت الله صافی، ج‏2، ص 132 .
16) اجوبة المسائل، ص 365 .
17) جامع المسائل، ج‏1، ص 621، س 2170
18) جامع الاحکام، آیت الله صافی، ج‏2 ، ص 130، س 1590; هزار و یک مسئله، آیت الله نوری همدانی، ج 2، ص 180، س 602 .
19) جامع الاحکام، ج‏2، ص 130، س 1591 .
20) اعیان الشیعه، ج‏10، ص 363 .
21) فتاوی العلماء والاعلام فی تشجیع الشعائر الحسینیه .
22) استفتاءات، ج 3، ص 581، س‏38 .
23) بیانات رهبری و استفتائات آیات عظام پیرامون عزاداری عاشورا، ص 35 .
24) همان، ص 42 .
25) همان، ص 35 .
26) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2172 .
27) هزار و یک مسئله، ج 2، ص 179، س 597 .
28) مکاسب محرمه، رحلی، ص 39 .
29) منتهی الامال، ج‏1، ص 468، آخر زندگی امام حسین علیه السلام .
30) استفتائات امام خمینی رحمه الله، ج‏2، ص 16، س 36 .
31) همان، ص 18 .
32) همان، ج‏3، ص 583، س 45 .
33) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2174 .
33) تحریر الوسیله، ج‏1; جواهر، ج‏7، ص 107 .
35) توضیح المسائل مراجع، ج‏1، ص 906 .
36) عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ص 268 .
37) جامع المسائل، ج‏1، ص 623 .

احکام عزاداری

عزاداری سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و امامان معصوم (ع) نیز همچون سایر اعمال انسان از منظر فقه شیعه دارای احکامی است که باید رعایت شود. این احکام در زمینه هایی همچون احکام اموالی که صرف چنین مجالسی می شود، احکام مکانهایی که این مجالس در آنها برگزار می شود، احکام شنیدن صدای عزاداری زنان توسط مردان نامحرم ، احکام صدمه زدن به بدن در اثر سینه زدن، زنجیر زدن، قمه زدن و.... می باشد.